Waar staat Twilhaar voor?Op de laatste gezellige bijeenkomsten in het Zeemanshuis is mij een paar keer gevraagd hoe het zit met de mate van vrijwilligheid waarmee Scheveningse vissers in 1941/42 op het landgoed Twilhaar bij Nijverdal in Overijssel aan het werk gingen. De vraag rees of dit misschien ook in verband staat met de grote evacuatie in 1943/44 waarnaar het monument op het Tesselseplein verwijst. Ik kon die vragen niet beantwoorden omdat ik het niet goed weet.
Hieronder geeft onderzoeker van het eerste uur, Alex Alferink te Nijverdal die deze geschiedenis ontsloot, uitleg over waar Twilhaar in de historie van Scheveningen voor staat.
Wij plaatsen dit bericht nu op de fora waarop over dit onderwerp al is geschreven: Scheveningen-Duindorp, Scheveningen-nu en Scheveningen-Haven. Er is intern overleg over een vaste plek voor dit onderwerp. Zie
-
http://www.scheveningen-haven.nl/yabbse/index.php?topic=633.new#new -
http://www.scheveningen-duindorp.nl/forum/index.php?topic=1257.new#new -
-
http://www.scheveningen-nu.nl/yabbse/index.php?topic=2540.new#new -
Met dank voor uw aandacht en vriendelijke groet,
Geert Bakker
PILGRIMSPLAZA
======================
Aan het woord is nu: Alex Alferink
Onderzoeker Twilhaar, bij Nijverdal
http://www.werkkamptwilhaar.nl/zeelieden.html “Ik merk uit de terughoudendheid in de reakties op vragen over werken op het landgoed Twilhaar in 1941, dat er wellicht wat onduidelijkheid is over het karakter van dat werk op Twilhaar.
We kunnen gerust concluderen: Scheveningers hebben op Twilhaar gewerkt van begin 1941 tot ongeveer april 1942.
Werken op landgoed Twilhaar was voor Scheveningers een manier om een inkomen te verwerven.
Werken op Twilhaar betekende niet dat je voor de Duitsers of het Duitse militaire apparaat werkte.
Werken op Twilhaar was niet gedwongen en had geen straf-karakter.
Werken op Twilhaar was geen evacuatie van een deel van de Scheveninger bevolking.
Werken op Twilhaar was geen ongewoon patroon in Scheveningen: je was een aantal weken van huis en kwam dan een weekend thuis.
Je zou kunnen zeggen, dat Scheveningers de eersten waren, die gestalte gaven aan wat een paar jaar geleden is gerealiseerd: het Nationaal Park Sallandse Heuvelrug.
Hoe zat dat dan? Voor de oorlogDe Nederlandse overheid was al voor het begin van de oorlog een plan aan het bedenken om de grote werkloosheid tgv de crisisjaren (vanaf 1929) aan te pakken. De Werkverschaffing zette te weinig zoden aan de dijk en daarvoor in de plaats kwam de Werkverruiming in 1939. De overheid zorgde zelf actiever dan voorheen voor extra werkgelegenheid en in dit plan is ook het Werkverruimingsobject Twilhaar bedacht: er zouden arbeidskrachten aan het werk kunnen op de Sallandse Heuvelrug, die op deze manier hun brood konden verdienen.
De oorlogHet uitbreken van de oorlog gooide enigszins roet in dit eten en ook weer niet: het lijkt erop, dat de begin van de aanleg van het werkkamp misschien enige vertraging heeft opgelopen, maar het Werkgelegenheidsproject Twilhaar ging toch door.
De eerste groep, die op het landgoed Twilhaar aan het werk is gegaan is wel mede bepaald door het uitbreken van de oorlog: Scheveninger vissers konden, ik geloof al sinds 1939, niet of minder uitvaren en vele vissers werden werkloos.
De SteunDe Duitse bezetter was weinig gecharmeerd om eenieder zonder werk maar in de Steun te doen, dus iedereen die voor werk werd goedgekeurd, moest ook maar werken. Dat kon door zelf in Nederland werk te vinden, dat kon via de Werkverruiming, maar het was ook mogelijk om in Duitsland aan het werk te gaan.
WerkverruimingIk denk dat velen het werken in Duitsland niet zo zagen zitten en er de voorkeur aan gaven via de Werkverruiming aan de slag te gaan bij een van de projecten. In eerste instantie de Arbeids Beurs en later het Gewestelijk Arbeidsbureau (in dit geval in Den Haag) regelde de plaatsing in de Werkverruimingsobjecten. Je kon zo als arbeidskracht ergens aan werk komen en bij particulieren gehuisvest worden of in een werkkamp onderdak vinden. Vaak bevonden deze objecten zich in het Oosten van Nederland, maar ze komen over het gehele land voor.
ToerismeWerkkamp Twilhaar is dus beslist geen strafkamp en had geen "gevangenen"-karakter, het bood huisvesting voor mensen, die via de Werkverruiming wilden werken. De objecten, die werk boden, hadden evenmin een Duits militair karakter. Er werd dus niet voor de Duitse militaire industrie of zoiets gewerkt. Op het landgoed Twilhaar werden bijvoorbeeld stukken grond bewerkt, waarop boomplantages konden worden aangelegd. De gemeente Hellendoorn, waaronder het gebied Twilhaar valt, zag in 1939/1940 al mogelijkheden voor toerisme en had daarom aangedrongen om dit werk uitgevoerd te krijgen. Toen al waren er plannen om te komen tot een Nationaal Park op de Sallandse Heuvelrug.
Via Hollands SpoorDe Scheveningers hebben dit werk hier in Nijverdal verricht van begin 1941 tot ongeveer april 1942. Ze kwamen, voor zover we weten, elke twee weken met de trein via Hollands Spoor naar Nijverdal, om twee weken te werken en dan een wekkend thuis te zijn.
De Dienst voor de Werkverruiming probeerde de arbeiders in de kampen zo goed als mogelijk te begeleiden: eten en onderdak was geregeld, er was een afdeling Geestelijke verzorging, er werden ontspanningsavonden georganiseerd (daarnaast ook door de Nijverdalse gemeenschap) en er was bijvoorbeeld een mobiele filmploeg, die in de kantines films voor de arbeiders vertoonde. De arbeiders gingen in Nijverdal ter kerk.
Deze groep arbeiders is dus niet geëvacueerd. Ze werkten gewoon veertien dagen van huis, in het oosten van het land, zoals ze ook eerder wel als vissers wel veertien dagen van huis waren of vaker nog wel langer. Ze waren het wel gewend om een tijd van huis te zijn en misschien heeft deze periode daarom wel niet zo heel erg tot de verbeelding gesproken: het was niet zo'n grote verandering in hun leefpatroon. Misschien is deze periode daarom wel in de vergetelheid geraakt.
Namen en verhalenWe hebben in Nijverdal voor elkaar gekregen, dat het terrein van het voormalige werkkamp op het landgoed Twilhaar opnieuw zichtbaar is gemaakt en van een replica van de oude toegangspoort is voorzien. Dat is in april jl gebeurd.
We willen nu bezig om in Memory Oorlogs- en Vredesmuseum Nijverdal het gehele verhaal van Twilhaar zo helder mogelijk in woord en beeld neer te zetten. Van die eerste periode van Twilhaar, de periode dat de Scheveninger arbeiders daar in 1941 hebben gewerkt, weten we nauwelijks iets. We hebben geen namen en geen verhalen. Uit de lokale kranten hebben we verslagen van hoe de aangeboden ontspanningsavonden verliepen, maar verder ontbreekt het ons aan informatie om die periode voldoende uit te lichten.
Daar hebben we dus de hulp bij nodig van de Scheveninger gemeenschap. Misschien dat er in het geheugen of in de overlevering nog ergens een verhaal of een naam of een fotootje ligt van Twilhaar. Alle kleine beetjes helpen. Graag!”
Alex Alferink
alexalferink@gmail.com
Auteur